De Battistero di San Giovanni ligt recht tegenover de Dom van Florence en is wereldberoemd vanwege de met reliëfs versierde, vergulde bronzen deuren, waarvan de naar de dom gerichte Porta del Paradiso van Ghiberti de beroemdste is. Nadat Lorenzo Ghiberti een door een kledinggilde uitgeschreven competitie voor het vervaardigen van het noordportaal had gewonnen, werd ook het maken van de reliëfs voor dit portaal aan hem toevertrouwd. De beroemde panelen, die dagelijks honderden keren worden gefotografeerd, zijn echter niet meer de originele.
De geschiedenis van de doopkapel gaat ver terug, maar haar oorsprong is vaag. Deskundigen vermoeden dat op deze plaats al in de 4de/5de eeuw een Romeins bouwwerk stond. Zekerder zijn zij ervan dat dit gebouw in de 7de eeuw werd vervangen door een vroegchristelijke doopkerk, gebouwd om de bekering van de Longobardische koningin Theodelinde te bezegelen. Maar waarschijnlijk is de kerk tot op de fundamenten afgebroken toen in de 11de/12de eeuw het gebouw dat er nu staat, verrees: achthoekig. met een vrij spits toelopend piramidedak dat wordt gekroond door een eveneens achthoekige lantaarn met ranke zuiltjes. Samen met de S. Miniato al Monte is het baptisterium de oudste kerk in Florence. Beide zijn voorbeelden van Florentijns-romaanse architectuur.
Gedurende de 12de eeuw was het baptisterium enige jaren de kathedraal van Florence. In de 12de/13de eeuw werd de buitenkant met marmer bekleed. U ziet twee verdiepingen met daarboven een soort tamboer waarop het dak steunt. Alle zijn versierd met geometrische figuren van groen en wit marmer. De benedenverdieping bevat aan drie zijden een portaal en aan één zijde een rechthoekige uitbouw, die in de 13de eeuw werd toegevoegd. De verdieping daarboven heeft aan iedere zijde drie blinde bogen waaronder vensters zijn aangebracht. De zijden van de tamboer worden gesierd door in drie vlakken verdeelde vierkanten, die van elkaar worden gescheiden door klassiek aandoende halfzuiltjes. De acht met wit en groen marmer beklede zijden worden van elkaar gescheiden door eveneens wit-groen gestreepte hoekpilasters.
De bronzen deur aan de zuidkant werd in de eerste helft van de 14de eeuw vervaardigd door Andrea Pisano. De reliëfs beelden het leven van Johannes de Doper en de kardinale en theologische deugden uit. Boven het portaal ziet u een beeldengroep, voorstellend Johannes de Doper tussen de beul en Salomé, een 16de-eeuws werk van Vincenzo Danzi. Aan het begin van de 15de eeuw maakte Ghiberti het noordportaal. De beeldengroep erboven, Johannes de Doper tussen de Leviet en de Farizeeër, is een werk uit het begin van de 16de eeuw van Giovan Prancesco Rustici.
In 1425 begon Ghiberti aan de in 1452 voltooide Porta del Paradiso (Paradijspoort), het beroemde oostportaal dat zo genoemd wordt omdat Michelangelo ooit opmerkte dat het portaal niet zou misstaan bij de ingang van het paradijs. Opvallend is dat hier de reliëfs niet meer worden ingekaderd door gelobde omlijstingen, maar de panelen volledig vullen. Weergegeven zijn tien scènes uit het Oude Testament. De beeldengroep boven het portaal stelt de Doop van Christus voor en is een 16de-eeuws werk van Andrea Sansovino. De reliëfs op de drie deuren geven in de volgorde waarin ze zijn gemaakt de overgang weer van gotiek, via late gotiek naar Renaissance.
Het interieur maakt een zeer ruimtelijke indruk. Ook hier zie je weer een overdaad aan geometrische figuren van ingelegd marmer. Maar het opvallendste element in het interieur is de enorme mozaïekcyclus in Byzantijnse stijl die de koepel en de apsis siert. Hij werd aangebracht in de 13de eeuw door veelal onbekende Venetiaanse en Florentijnse kunstenaars, onder wie, naar men vermoedt, Cimabue en in ieder geval Coppo da Marcovaldo. Centraal staat de Christusfiguur, een werk van Coppo, met links en rechts ervan een cyclus die het Laatste Oordeel voorstelt. Kijk eens hoe de geredden juichend uit hun doodskisten springen en hoe de verdoemden in de hel worden opgewacht door enge duivels. Andere scènes rondom zijn: de Schepping en de Zondvloed, het verhaal van Jozef, scènes uit het leven van Maria en Jezus en van Johannes de Doper. Voorts zijn heiligen en kerkvaders afgebeeld.
Voor het grafmonument van paus Johannes XXIII maakte Donatello de liggende pausfiguur. Het ook door Donatello voor het baptisterium gemaakte houten beeld van Maria Magdalena staat tegenwoordig bij de beelden van de campanile in het Museo dell’Opera del Duomo. Tegenover de zuidkant van het baptisterium (hoek Via Calzaioli) ziet u de laatgotische Loggia del Bigallo, deel uitmakend van een gebouw dat in de 14de eeuw werd verbouwd tot oratorium voor de Compagnia Maggiore di S. Maria del Bigallo, een orde die zich bezighield met het verplegen van pelgrims en het opvangen van weeskinderen. Nu huisvest het een klein museum met kunstwerken die de geschiedenis van de orde illustreren.
